Ουτοπία και ρεαλισμός

«Σήμερα αρκετές περιοχές του κόσμου
είναι στον δρόμο της διάλυσης και ολόκληρες
χώρες βγαίνουν εκτός ιστορίας και χάνονται»

Ζαν Ζιγκλέρ, Η ιδιωτικοποίηση του κόσμου και οι νέοι κοσμοκράτορες

Με όσα συμβαίνουν στον κόσμο σήμερα πολλά περιφερεικά, κυρίως, κράτη παραμένουν μόνο ως σχήματα αναφοράς ενώ οι κυβερνήσεις τους ασκούν όλο και λιγότερη εξουσία. «Ξεκίνησε», γράφει ο Ζιγκλέρ (καθηγητής και Ελβετός Γερουσιαστής) «η μεγάλη πορεία προς την άγνωστη γη...», ενώ ο Άλμπιν Τόφλερ στο Τρίτο Κύμα αναφέρει ότι «βρισκόμαστε στο κατώφλι της μεγαλύτερης μεταστροφής δυνάμεων στην ιστορία της ανθρωπότtητας».

Οι χρηματιστηριακές αγορές τώρα ελέγχουν το παιχνίδι, ενώ η ηγεμονική δύναμή τους δεν έχει κανενός είδους δημηιουργική επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο. Ο Μαρκ Ρος, ανταποκριτής για χρόνια της Le Monde στο City του Λονδίνου, στο βιβλίο του Bunksters λέει ότι «οι αδίστακτοι τυχοδιώκτες των χρηματιστηριακών αγορών παίζουν στον κόσμο σε μια ζαριά». Την ίδια στιγμή είναι κοινή διαπίστωση ότι η κοινωνική συνοχή και η αλληλεγγύη χάνουν σταθερά έδαφος, ενώ η καθημερινότητα «σβήνει την αγάπη και φθείρει τα αισθήματα», όπως λέει ο Μιχάλης Γκανάς, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε διαπροσωπικό, οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο. Όσοι, όμως, συμμετέχουν στο κίνημα Blockupy, μεταξύ των οποίων ο ΣΥΡΙΖΑ, οι Podemos, ακτιβιστές κ.ά., ισχυρίζονται ότι για να αλλάξει το τοπίο πρέπει να οικοδομήσουμε μια «δημοκρατία χωρίς καπιταλισμό (βλ. Βήμα, 20/3/15). Το Blockupy ως κίνημα γεννήθηκε στη Γερμανία το 2012 και οι συμμετέχοντες σε αυτό πιστεύουν και ελπίζουν ότι με δημοκρατία χωρίς καπιταλισμό θα γίνουμε όλοι χαρούμενοι και ευτυχισμένοι μέσα σε ένα περιβάλλον ευημερίας...

Το μονοπάτι της ουτοπίας, όχι βέβαια του Μάρτιν Μπούμπερ, πολλοί το ακολούθησαν κουβαλώντας κιβώτια ιδεών, τα οποία όμως στο τέλος της διαδρομής αποδείχθηκαν ΑΔΕΙΑ, όπως μας εξηγεί ο Άρης Αλεξάνδρου. Μέχρι σήμερα από την εποχή του Λέοντος Τολστόι, που και ο ίδιος έψαχνε στον λόφο της Πασνάγια Πολιάνα το «πράσινο ραβδί», πάνω στο οποίο είναι γραμμένο το πώς θα γίνουμε χαρούμενοι και ευτυχισμένοι, μέχρι σήμερα λοιπόν, αυτό δεν βρέθηκε από κανέναν. Μακάρι να το βρουν, όπως ελπίζουν οι Blockupy και μαζί τους ο ΣΥΡΙΖΑ, αλλά αυτό ο χρόνος θα το δείξει. Το να βρεθεί όμως το «πράσινο ραβδί» μοιάζει και αυτό σαν μια «ελπίδα στα χρόνια της απελπισίας», όπως γράφει και η Ναντιέζντα Μάντελσταμ στο δικό της χρονικό, το οποίο όταν κυκλοφόρησε στη Δύση το 1970 είχε προκαλέσει αναστάτωση στον χώρο των αριστερών διανοουμένων. Ελπίδες μπορεί να μοιράζεις με δανεισμένα τεχνάσματα, όμως αυτό δεν φτάνει. Λύση δεν μπορεί να υπάρχει από κάποιον που πάσχει από έλλειμα ιδεών και από κάποιον που πιστεύει απλά στο κρατικοκεντρικό μοντέλο διεύθυνσης της οικονομίας και του κράτους. Αυτό το παλιό μοντέλο αποδείχθηκε ουτοπικό και απέτυχε. Ελπίδα μοιράζουν επίσης στα χρόνια της απελπισίας κάποιοι με τους ισχυρισμούς τους ότι θα τελειώσουμε σύντομα με τις ανισότητες.

Αυτό το μείζων θέμα των ανισοτήτων το αναλύει σε βάθος ο Τομά Πικεττί στο «Κεφάλαιο τον 21ο αιώνα» και αναλύει τους λόγους για τους οποίους δεν λύθηκε το ζήτημα εδώ και αιώνες. Πέρα από όλα αυτά το κλειδί, θα έλεγε κανείς, για λύση ίσως να είναι μια πορεία προς τα μπρος με προτεραιότητα τον εξανθρωπισμό της κοινωνίας και την κοινωνική αλληλεγγύη παράλληλα με την αναμόρφωση του παραγωγικού και πολιτικού μοντέλου. Το κλειδί της λύσης ίσως μπορεί να είναι μια άλλη πορεία μακριά και πέρα από την ΚΕΝΗ περιεχομένου νεοφιλελεύθερη εκδοχή της σοσιαλδημοκρατίας που έπεσε στη φάκα των αγορών και καταποντίστηκε. Είναι πασιφανές, όμως, ότι με τέτοια κρίση οικονομική, κοινωνική, θεσμική και πολιτιστική «τίποτε δεν προοιωνίζει ότι κάτι θα αλλάξει τα επόμενα χρόνια» όπως εύστοχα παρατηρεί ο Πικεττί, το Κεφάλαιο του οποίου, μετά το Κεφάλαιο του Καρλ Μάρξ, έχει προκαλέσει συζητήσεις σε παγκόσμια κλίμακα.

Παναγιώτης Καπετανάκης
Τραπεζικός
Βέροια