«Οι Δωσίλογοι» του Μενέλαου Χαραλαμπίδη: Μια Αποκαλυπτική Ματιά στη Σκοτεινή Όψη της Κατοχής – Παρουσίαση στη Βέροια

Τρίτη, 12 Νοεμβρίου 2024 23:27
Γράφτηκε από τον/την Μαρία Τριγώνη

Το βιβλίο του ιστορικού-συγγραφέα Μενέλαου Χαραλαμπίδη "ΟΙ ΔΩΣΙΛΟΓΟΙ: ένοπλη, πολιτική και οικονομική συνεργασία στα χρόνια της Κατοχής" παρουσιάστηκε την Τρίτη 12 Νοεμβρίου, στον πολυχώρο Sala Ελιά στη Βέροια.

Την εκδήλωση διοργάνωσε ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Ημαθίας σε συνεργασία το βιβλιοπωλείο Ηλιοτρόπιο και τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

Πρόκειται για το τρίτο βιβλίο του συγγραφέα που ήρθε για να μας διαφωτίσει για ένα θέμα ταμπού για την ελληνική ιστοριογραφία, του Δωσίλογους. Ο συγγραφέας μέσα από αρχειακό φωτογραφικό υλικό συνομίλησε με το κοινό αποδομώντας επίσημα ιστορικά αφηγήματα και φωτίζοντας έτσι το παρόν.

Τον συγγραφέα προλόγισε η φιλόλογος Δέσποινα Καρυπίδου.

«Η Ιστορία είναι μνήμη που την αντικρίζουμε και της ασκούμε κριτική με τη βοήθεια κάθε είδους τεκμηρίων, οπτικών, ακουστικών, γραπτών. Η μνήμη είναι ιστορία ιδωμένη μέσω της επίδρασης. Μνήμη και ιστορία επικοινωνούν όπως μνήμη και ταυτότητα.

Ο τραυματικός τρόπος που βιώθηκε ο Εμφύλιος Πόλεμος υπαγόρευσε μια διαχείριση του «ανεπιθύμητου παρελθόντος» που ενίοτε προέκρινε τη λήθη και την αποσιώπηση κι έτσι καθυστέρησε η απόδοση του παρελθόντος στις μνημονικές κοινότητες για να το διαχειριστούν και στο δημόσιο διάλογο για να το ερμηνεύσει.

Η λήθη είναι η άλλη όψη της μνήμης. Είναι σημαντικό να κάνουμε έναν διαχωρισμό ανάμεσα στην ατομική ή κοινωνική λήθη (έναν άγραφο νόμο της σιωπής) και στην οργανωμένη, σχεδιασμένη και ενορχηστρωμένη από την εξουσία θεσμική λήθη που αφήνει το αποτύπωμά της στο κοινωνικό σώμα. Η πολιτική της λήθης φαίνεται πάντα πολύ αποδοτική επιλογή στη δημόσια σφαίρα. Ωστόσο η αλήθεια λανθάνει, μεταβιβάζεται και μέσα από τις σιωπές, μετουσιώνεται σε τραύμα που στο επίπεδο της ιδιωτικής σφαίρας ανατρέπει ψυχικές ισορροπίες και στο επίπεδο της δημόσιας σφαίρας διαταράσσει κοινωνικές ισορροπίες και σκάβει ένα χάσμα ανάμεσα σε εξουσιαστές και εξουσιαζόμενους .

Το θέμα του δωσιλογισμού υπήρξε ένα θέμα taboo για την ελληνική ιστοριογραφία. Αν και ευρωπαϊκό φαινόμενο, στη χώρα μας του επιφυλάχθηκε μια εξόχως υπεραπλουστευτική προσέγγιση και ερμηνεία, που υπαγορεύτηκε από την επιλογή να παρουσιαστεί η Αντίσταση ως εθνική επιλογή/ως κανόνας επιφυλάσσοντας για το δωσιλογισμό τη βολική θέση της εξαίρεση

Το παρόν βιβλίο επιχειρεί να συνδράμει επιστημονικά και τεκμηριωμένα σε μια παρουσίαση της έκτασης του φαινομένου, της χρονικής του έναρξης, της σύνθεσης του (κοινωνικής, πολιτικής) των στόχων του και της μεταπολεμικής αντιμετώπισης του.

Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης ανατρέπει το προσφιλές αφήγημα ότι ο δωσιλογισμός ήταν απότοκο της αντίστασης, ότι εκδηλώθηκε ως αντίδραση σε αυτήν και δείχνει ότι προηγήθηκε της Αντίστασης, υπήρξε εν πολλοίς εμπρόθετη και ενσυνείδητη επιλογή της άρχουσας τάξης, προϊόν των δυνάμεων που δρούσαν και πριν την Κατοχή στην κοινωνία και κληροδότημα του μεσοπολέμου και των διχασμών, σαφώς πλειοψηφικό και ασφαλώς πολυδιάστατο φαινόμενο.

Η δικαιοσύνη διαδραμάτισε κεντρικό και αποφασιστικό ρόλο στην ατιμωρησία των συνεργατών του κατακτητή. Η απονομή δικαιοσύνης έγινε με πολιτικό τρόπο, με απαλλακτικά βουλεύματα, παραγραφές, ασυλίες, με προκλητικές αθωώσεις για πρωτόγνωρα και μαζικά εγκλήματα και απονομές χάριτος

Η αίσθηση της αδικίας που εδραίωσε η ατιμωρησία του δωσιλογισμού εγγράφηκε στο συλλογικό ασυνείδητο και επηρέασε το κοινωνικό φαντασιακό του Έλληνα. Η διαγενεακή μετάδοση της μνήμης της βίας που υπέστησαν τα θύματα και η άρνηση να τους επιτραπεί να πενθήσουν και να μιλήσουν για το δίκιο τους που χάθηκε ανεπιστρεπτί, άφησε να πλανάται πάνω σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού μια ακαθόριστη απειλή εκ μέρους του κράτους, μια ανασφάλεια έναντι των εξουσιών που απορρέουν από αυτό.

Για τους παραπάνω λόγους, το φαινόμενο του δωσιλογισμού και της διαχείρισης του είναι ένα θέμα ακόμα επίκαιρο. Η προοπτική ενός καλύτερου κόσμου προϋποθέτει ένα άλμα πίστης. Χωρίς δικαιοσύνη, αυτός ο κόσμος είναι αδύνατος. Η εμπιστοσύνη στις εξουσίες, που εμείς ατομικά εκχωρούμε για το συλλογικό καλό, είναι καταστατικός παράγοντας για την κοινωνική πρόοδο», είπε.

Έπειτα τον λόγο πήρε ο ιστορικός – συγγραφέας ο οποίος αναφερόμενος στο βιβλίο που εκδόθηκε πρόσφατα έθεσε τα ερωτήματα που απασχολούν τους ιστορικούς - ερευνητές κι όχι τις απαντήσεις.

Τα πέντε σημαντικά ερωτήματα που είχε για αυτό το βιβλίο ο ίδιος ήταν τα εξής:

Ποια ήταν οι δράση αυτών που συνεργάστηκαν με τους κατακτητές;
Ποια ήταν τα κίνητρά τους; Γιατί συνεργάστηκαν με τους κατακτητές (εξουσία, οικονομικοί λόγοι κτλ)
Η κατανόηση των μηχανισμών που βοήθησαν στην ανάπτυξη του φαινομένου της συνεργασίας
Ποιο ήταν το πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο συντελέστηκε η συνεργασία;
Το 5^ο και ίσως το πιο βαρύ απ’ όλα. Τι πληρώσαμε σε ζωές; Στο βιβλίο αναφέρεται συγκεκριμένος αριθμός.

«Το βιβλίο αφορά τον νομό Αττικής. Γιατί ήταν το οικονομικό – κοινωνικό – πολιτικό κέντρο της χώρας. Εκεί μπορούσα να δω ποιο καθαρά και να αναλύσω σε βάθος. Αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει εάν άπλωνε η ανάλυση σε όλη την Ελλάδα, που εκείνο το διάστημα δεν ήταν ομογενοποιημένη. Πολλά από τα μοτίβα συνεργασίας που υπήρχαν στην Αττική υιοθετήθηκαν σε όλη την χώρα και τροποποιήθηκαν ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες που υπήρχαν κατά τόπους», συμπλήρωσε.

Επίσης αναφέρθηκε στις συνέπειες που συνέχισε ο λαός να πληρώνει λόγω αυτής της συνεργασίας. Δημιουργήθηκε ένα τραύμα που παρέμεινε ανοικτό για πολλές δεκαετίες.

«Το βιβλίο αυτό λέει δύο μεγάλες ιστορίες – εικόνες.

Πως δημιουργήθηκε το μεγαλύτερο και συλλογικό τραύμα που έχουμε στη σύγχρονη ιστορία μας.

Επειδή μεταπολεμικά δεν αποδόθηκε δικαιοσύνη, πως αυτό το τραύμα έμεινε ανοιχτό και συνέχισε να αιμορραγεί την ελληνική κοινωνία, άρα να συντηρεί στον χρόνο τις συνέπειες του κακού που έκανε το φαινόμενο της συνεργασίας», είπε.

Έπειτα αναφέρθηκε αναλυτικά στα κοινά χαρακτηριστικά που είχε η συνεργασία σε όλη την Ευρώπη. Το βιβλίο αναφέρεται και σε άλλες κατεχόμενες Ευρωπαϊκές χώρες, γιατί μας δίνει να καταλάβουμε καλύτερα το φαινόμενο στην Ελλάδα και πως λειτουργεί η ιστορία γενικότερα, ώστε να δούμε την μεγάλη εικόνα.

Παράλληλα προβλήθηκαν σπάνιες φωτογραφίες της εποχής.

Ακολούθησε συζήτηση με το κοινό, ενώ στο τέλος ο συγγραφέας υπέγραψε αντίτυπα των βιβλίων του.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Η συνεργασία με τον κατακτητή χαρακτήρισε την καθημερινότητα σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. Πολιτικοί, στρατιωτικοί, επιχειρηματίες, δήμαρχοι, δικαστές, ιερείς, δημοσιογράφοι, συνεργάστηκαν στενά με τις αρχές κατοχής, για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Η αρχικά διαφαινόμενη νίκη της Γερμανίας στον πόλεμο, ο αντικομμουνισμός, η απόκτηση γρήγορου και εύκολου πλούτου, η ιδεολογική ταύτιση με την εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία και τη φασιστική Ιταλία, η ανάγκη επιβίωσης, ήταν μερικοί από αυτούς.

Στην Ελλάδα, αν και έχουν περάσει 80 ολόκληρα χρόνια από το τέλος της κατοχής, το ζήτημα της συνεργασίας με τον κατακτητή εξακολουθεί να αποτελεί θέμα-ταμπού. Αυτό είναι αποτέλεσμα της πολιτικής λήθης που ακολούθησαν όλες οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις, στην προσπάθειά τους να διαχειριστούν τις πολιτικές συνέπειες του πρωτόγνωρου, σε ένταση και έκταση, συλλογικού τραύματος που προκάλεσε στην ελληνική κοινωνία η συνεργασία. Η συνεργασία με τον κατακτητή υπήρξε η αφετηρία του νέου διχασμού, ο οποίος, με τη συμβολή και άλλων παραγόντων, οδήγησε στις εμφύλιες συγκρούσεις της κατοχής, των Δεκεμβριανών και τελικά στον εμφύλιο πόλεμο της δεκαετίας του 1940.

Στο βιβλίο αυτό παρακολουθούμε την πολιτική, οικονομική και ένοπλη συνεργασία με τον κατακτητή, όπως εκδηλώθηκε στον νομό Αττικής. Μέσα από τη μελέτη αρχείων που για πρώτη φορά δημοσιοποιούνται, περιγράφεται η δράση αυτών που συνεργάστηκαν, εξετάζονται οι λόγοι και οι μηχανισμοί ανάπτυξης του φαινομένου της συνεργασίας καθώς και οι πολιτικές και οικονομικές συνθήκες που ευνόησαν την εμφάνισή τους.

Οι πολιτικές που ακολούθησαν οι τρεις ελληνικές κατοχικές κυβερνήσεις, ο ρόλος εμπόρων, βιομηχάνων, πολιτικών μηχανικών και άλλων στις οικονομικές συναλλαγές με τους κατακτητές, η δράση της Ελληνικής Βασιλικής Χωροφυλακής, των Ταγμάτων Ασφαλείας, των Ελλήνων πρακτόρων των Es-Es και άλλων, που συγκρότησαν το ένοπλο σκέλος της συνεργασίας, και η δικαστική τους αντιμετώπιση μετά το τέλος της κατοχής, βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της μελέτης.

View this gallery on Flickr

View the embedded image gallery online at:
https://pliroforiodotis.gr./index.php/news/culture-menu/book-menu/101250-to-vivlio-oi-dosilogoi-tou-menelaou-xaralampidi-parousiastike-sti-veroia#sigProIdbae8df99ff