Το έθιμο της βασιλόπιτας

Του Νίκου Τσιαμούρα

O Μέγας Βασίλειος έζησε στην Καππαδοκία της Μικράς Ασίας τον 4ο μ. Χ. αιώνα, αφιέρωσε όλη του τη ζωή στην βοήθεια προς τον συνάνθρωπο και ήταν ο πρώτος δημιουργός της οργανωμένης φιλανθρωπίας.

Το έθιμο της βασιλόπιτας είναι πάρα πολύ παλιό, προέρχεται από εκείνο το τελούμενο στην αρχαία ελληνική εορτή των ΄΄Κρονίων΄΄ (και αργότερα των ρωμαϊκών "Σατουρναλίων") που παρέλαβαν οι Φράγκοι.

Βασιλόπιτα ονομάζεται η πίτα που παρασκευάζεται σε ορισμένες χώρες από τους χριστιανούς παραμονές της πρωτοχρονιάς και κόβεται ( μοιράζεται ) λίγο αφότου αλλάξει ο χρόνος.

Στην αρχαιότητα υπήρχε το έθιμο του εορταστικού άρτου, το οποίο προσέφεραν στους θεούς οι πολίτες, κατά την διάρκεια των μεγάλων αγροτικών εορτών, όπως τα Θεσμοφόρια.

Σύμφωνα με το ελληνικό έθιμο κόβεται σε οικογενειακή συγκέντρωση αμέσως μετά το ερχομό του νέου έτους κυρίως μετά από φαγοπότι όπου και ακολουθεί χαρτοπαιξία "για το καλό του καινούργιου χρόνου". Θεωρείται τυχερό σημάδι όποιος κερδίσει το φλουρί στην βασιλόπιτα. Σε εμάς τους χριστιανούς θεωρείται ότι φέρνει ευλογία και καλή τύχη στην νέα χρονιά.

Σύμφωνα με την παράδοση το έθιμο τοποθετείται στην Καισάρεια της Καππαδοκίας πριν από περίπου 1700 χρόνια.

Κατά την θρησκευτική παράδοση κάποτε στην Καισάρεια της Καππαδοκίας στη Μικρά Ασία που επίσκοπος ήταν ο Μέγας Βασίλειος ήλθε να την καταλάβει ο έπαρχος της Καππαδοκίας με πρόθεση να τη λεηλατήσει. Τότε ο Μέγας Βασίλειος ζήτησε από τους πλούσιους της πόλης του να μαζέψουν ότι χρυσαφικά μπορούσαν προκειμένου να παραδώσει ως λύτρα στον επερχόμενο κατακτητή. Σύμφωνα με την παράδοση όμως είτε επειδή μετάνιωσε ο έπαρχος, είτε ( κατ άλλους ) παρουσιάστηκε ως εκ θαύματος ο Άγιος Μερκούριος και με πλήθος αγγέλων απομάκρυνε το στρατό.

Ο Μέγας Βασίλειος θέλοντας να επιστρέψει τα τιμαλφή στους δικαιούχους, μη γνωρίζοντας σε ποιόν ανήκει τι, έδωσε εντολή να παρασκευαστούν μικροί άρτοι εντός των οποίων τοποθέτησε από ένα των νομισμάτων ή τιμαλφών και τα μοίραζε στους κατοίκους την επομένη του εκκλησιασμού. Η παράδοση συνεχίστηκε και μετέπειτα, κατά τη μνήμη της πρώτης ημέρας του θανάτου του.( Εορτή του Αγίου του Μεγάλου Βασιλείου).

Υπήρξε μια από τις εξοχότερες μορφές της εκκλησίας. Ήταν πατέρας της εκκλησίας, κορυφαίος θεολόγος του 4ου αιώνα τρομερός ρήτορας, και από τους τρείς ιεράρχες.

Γεννήθηκε το 330 μ. Χ. στην Νεοκαισάρεια του Πόντου από γονείς ευγενείς με δυνατό χριστιανικό χαρακτήρα, τον Βασίλειο και την Εμμέλεια η μητέρα του ήταν απόγονος Ρωμαίων αξιωματούχων ( ο πατέρας της είχε πεθάνει ως χριστιανός μάρτυρας ).

Είχε άλλα οκτώ ή εννιά αδέλφια. Μεταξύ αυτών ο 'Aγιος Γρηγόριος Νύσσης, ο Ναυκράτιος που έγινε ασκητής και θαυματουργός, η Μακρίνα ( Όσια Μακρίνα )και ο Πέτρος , επίσκοπος Σεβάστιας.

Ο Βασίλειος μεγάλωσε με τη γιαγιά του Μακρίνα στο κτήμα των Aννήσων κοντά στον ποταμό 'Ιρι, Γεσίλ ιρμάκ σήμερα ( πράσινος ποταμός ), πηγάζει από την περιοχή της Σεβάστειας και εκβάλλει στον Εύξεινο πόντο στην πόλη της Σαμψούντας.
H γιαγιά του Μακρίνα ήταν κόρη χριστιανού μάρτυρα και μαζί με τη μητέρα του έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του χριστιανικού χαρακτήρα του Βασιλείου. Mετέπειτα η πρωτότοκη αδελφή του Μακρίνα τον επηρέασε καθοριστικά να στραφεί στην χριστιανική πίστη.
Στην Κωνσταντινούπολη μαθήτευσε κοντά στον γνωστό δάσκαλο της εποχής Λιβάνιο, συνέχισε τις σπουδές του στην Αθήνα το 352 μ. Χ., όπου ανθούσαν ακόμη τα γράμματα και οι τέχνες. Σπούδασε ρητορική, φιλοσοφία, αστρονομία, ιατρική, γεωμετρία, φυσική κ.α.

Γνωρίστηκε με τον Ιουλιανό μετέπειτα αυτοκράτορα του βυζαντίου και αργότερα μεγάλο πολέμιο του Χριστιανισμού, και τον Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό, με τον οποίο τον συνέδεσε μια ιερά και ισόβια φιλία.

Το 356 επιστρέφει στην πατρίδα του. Ξεκίνησε ένα πνευματικό ταξίδι στην Αίγυπτο, την Παλαιστίνη, τη Μεσοποταμία και τη Συρία για να γνωρίσει ασκητές και να σπουδάσει μοναχισμό. Έζησε για μια πενταετία μοναχός στον Πόντο ( 357 – 362 ).

Το 358 επηρεασμένος από τον θάνατο του αδελφού του μοναχό Ναυκράτιου, βαπτίζεται Χριστιανός. Το 364 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος και αργότερα επίσκοπος Καισάρειας. Παρέμεινε 9 χρόνια επίσκοπος Καισάρειας. Ίδρυσε μια σειρά από φιλανθρωπικά ιδρύματα που έγιναν γνωστά ως "Βασιλειάδα".

Ήταν αλύγιστη ψυχή μπροστά σε κάθε είδους κοσμική εξουσία.

Διοχετεύει όλη την πνευματική του ευαισθησία, μεριμνά και φροντίζει τα ασθενέστερα κοινωνικά άτομα. Ουσιαστικά η Βασιλειάδα υπήρξε ένας πρότυπος οίκος για τη φροντίδα των ξένων, την ιατρική περίθαλψη των φτωχών αρρώστων και την επαγγελματική κατάρτιση των ανειδίκευτων.

Καταπονημένος από την ευρεία δράση του που ανέπτυξε σε πολλούς τομείς της χριστιανικής μαρτυρίας καθώς και την ασκητική ζωή, την οποία ακολουθούσε, ο Βασίλειος πεθαίνει την 1η Ιανουαρίου του 379 σε ηλικία 49 ετών.

Ο θάνατος του βυθίζει στο πένθος όχι μόνο το ποίμνιο του αλλά και όλο το χριστιανικό κόσμο της Ανατολής. Στην κηδεία του συμμετέχουν Ιουδαίοι, πιστοί της εθνικής θρησκείας και ένα πλήθος ανομοιογενούς θρησκευτικής και εθνικής απόχρωσης.

Η Αγγλικανική και η Καθολική εκκλησία γιορτάζουν την μνήμη του στις 2 Ιανουαρίου και η Λουθηριανή στις 14 Ιουνίου.

ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΗ - ΠΑΜΠΟΡΟΒΟ
Για τον Σύλλογο Χιονοδρόμων Ορειβατών Βέροιας
Τσιαμούρας Νικόλαος