Μυοσκελετικός Πόνος – Μύθοι και Πραγματικότητα

Γράφει ο Χρήστος Γώγος

Δεδομένης της καθιέρωσης της 30ης Σεπτεμβρίου ως ημέρας Μυοσκελετικής Υγείας, σύμφωνα με το Ν. 4486/2017 άρθρο 14, θα ήταν χρήσιμο να επισημανθεί η σημαντικότητα του μυοσκελετικού συστήματος ως βασικής συνιστώσας της ανθρώπινης υγείας.

Τα τελευταία 150 χρόνια, τα πρότυπα υγείας και ασθενειών έχουν αλλάξει δραματικά. Βελτιώσεις στην αποχέτευση, την ποιότητα του αέρα όπως και στη διατροφή οδήγησαν σε σημαντική μείωση των θανάτων από μολυσματικές ασθένειες με αποτέλεσμα την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης. Ωστόσο, τα τελευταία, τουλάχιστον, 50 χρόνια, νέες απειλές για τον πληθυσμό ανακύπτουν και σχετίζονται, όλο και περισσότερο, με ανθυγιεινούς τρόπους ζωής.  Η σωματική αδράνεια και η παχυσαρκία εκτός από τη συσχέτιση τους με το σακχαρώδη διαβήτη και τις καρδιακές παθήσεις, πολύ συχνά οδηγούν σε επιδημικά επίπεδα επώδυνων, μυοσκελετικών συνδρόμων και διαταραχών.

Οι μυοσκελετικές διαταραχές (τενοντίτιδα, τενοντοπάθεια, αυχενικό σύνδρομο, οσφυαλγία, επικονδυλίτιδα και πολλές άλλες επώδυνες καταστάσεις), συνδέονται με τραυματισμούς και διαταραχές που επηρεάζουν το μυοσκελετικό σύστημα (μύες, τένοντες, οστά, σύνδεσμοι, αρθρώσεις κλπ) με αρνητικό αντίκτυπο στην κίνηση του ανθρώπινου σώματος.  

Οι μυοσκελετικές παθήσεις είναι η πιο κοινή αιτία σοβαρού, μακροχρόνιου πόνου και αναπηρίας στην ΕΕ και οδηγούν σε σημαντική επιβάρυνση των συστημάτων υγείας δεδομένων των απαιτούμενων πόρων (υλικών και ανθρώπινων) για την αντιμετώπισή τους. Ανεξαρτήτως αιτιολογίας, ο μυοσκελετικός πόνος επηρεάζει κάθε πτυχή της προσωπικής, οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής των ανθρώπων και αλληλεπιδρά με σωματικούς, συναισθηματικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες εντός ενός ευρύτερου βιο-ψυχο-κοινωνικού πλαισίου.

Καθώς ο μυοσκελετικός πόνος, ως σύμπτωμα, είναι υποκειμενικός ως προς την έντασή του, είναι δύσκολο, συχνά, να “ποσοτικοποιηθεί”. Επομένως, ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο μέτρο υπολογισμού της βαρύτητας του πόνου είναι αυτό της επίδρασης του μυοσκελετικού πόνου στις δραστηριότητες της καθημερινότητας.

Οι άνθρωποι με χρόνιο, μυοσκελετικό πόνο περιγράφουν εκτεταμένες αρνητικές συνέπειες όπως καταθλιπτικά συμπτώματα, αδυναμία, προβλήματα που σχετίζονται με τον ύπνο, απώλεια απόλαυσης της ζωής και μειωμένη συναισθηματική ευεξία. Επιπρόσθετα, εκτός της αρνητικής επίδρασης στην ποιότητα ζωής που σχετίζεται με την υγεία, ο χρόνιος, μυοσκελετικός πόνος αποτελεί σημαντική αιτία απουσίας από την εργασία συσχετιζόμενος αρνητικά με τη παραγωγικότητα.

Η σωματική δραστηριότητα δύναται να βελτιώσει τη μυοσκελετική υγεία. Η φυσικοθεραπεία καθιστά τα άτομα που πάσχουν, ικανά να αναπτύξουν τις δεξιότητες που χρειάζονται για να αυτοδιαχειρίζονται την κατάστασή τους και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους ενισχύοντας την συμμετοχή τους στις καθημερινές δραστηριότητες.

Ένα ευρύ φάσμα σωματικών δραστηριοτήτων έχει αποδειχθεί ωφέλιμο στη μείωση του μυοσκελετικού πόνου και της συνακόλουθης αναπηρίας. Αρκετές μελέτες έχουν εξετάσει τη σωματική δραστηριότητα και την άσκηση σε σχέση με την πρωτογενή πρόληψη των μυοσκελετικών προβλημάτων. Το Συμβούλιο Έρευνας για την Αρθρίτιδα (Arthritis Research Council) διακρίνει την πρόληψη και τη διαχείριση των μυοσκελετικών παθήσεων σε δύο βασικούς τομείς: α) μείωση του κινδύνου εμφάνισης μυοσκελετικού πόνου (φυσική δραστηριότητα ως πρωτογενής πρόληψη) και β) μείωση του αντίκτυπου του μυοσκελετικού πόνου (σωματική δραστηριότητα ως δευτεροβάθμια πρόληψη). Επιπλέον, το Αμερικανικό Κολέγιο Αθλητικής Ιατρικής (American College of Sports Medicine) παρέχει αρκετές, τεκμηριωμένες θέσεις που αφορούν στη χρήση της θεραπευτικής άσκησης για τη μυοσκελετική υγεία και την υγεία γενικότερα.

Ο χρόνιος πόνος θεωρείται νοσηρή κατάσταση, που μπορεί να επιμείνει για μήνες ή και χρόνια και δεν εξυπηρετεί κανένα βιολογικό σκοπό, καθώς δεν σχετίζεται με την απειλή βλάβης των ιστών. Τι σημαίνει αυτό? Δεν ακολουθεί τις ίδιες αρχές ανάπαυσης και επαναδραστηριοποίησης. Όταν το σώμα μας βρίσκεται σε κατάσταση χρόνιου πόνου, η απειλή των ιστών έχει παρέλθει. Αυτό σημαίνει ότι, η ανάπαυση σίγουρα δεν είναι χρήσιμη ή απαραίτητη για τη θεραπεία. Στην πραγματικότητα, γνωρίζουμε πλέον ότι, η ανάπαυση μπορεί να επιτείνει το μυοσκελετικό πρόβλημα. Είναι εύκολο να ειρηνευθεί αυτό ως αντιφατικό, γι 'αυτό η εκπαίδευση τόσο στα αίτια του χρόνιου πόνου, όσο και στην πορεία των αλγογόνων ερεθισμάτων του σώματος αποτελούν κρίσιμα στοιχεία της αποκατάστασης.

Τα άτομα με αρνητικές πεποιθήσεις για τον πόνο τους αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα συχνότητας και έντασης του πόνου, μειονεξίας ή και αναπηρίας λόγω αυτού. Επίσης, τα άτομα με χρόνιο μυοσκελετικό πόνο, συχνά, βλέπουν το σώμα τους ως εύθραυστη ή ευάλωτη δομή και πιστεύουν ότι, είναι πολύ εύκολο να επαναληφθεί κάποιος τραυματισμός.

Σε αυτό το σημείο κρίνεται απαραίτητο να αναφερθούν ορισμένες κοινές παρανοήσεις-μύθοι σχετικά με το μυοσκελετικό πόνο:

Μύθος 1. Μια απεικονιστική μέθοδος (ακτινογραφία, MRI, CT κλπ) θέτει πάντα τη διάγνωση.

Πραγματικότητα: Οι παραπάνω μέθοδοι είναι ιδιαιτέρως χρήσιμες, κατά περίπτωση. Ωστόσο, ευρήματα όπως πχ η εκφύλιση μεσοσπονδύλιου δίσκου, ή το bulging μεσοσπονδύλιου δίσκου ανευρίσκονται, συχνά, ακόμη και σε ανθρώπους δίχως επώδυνα συμπτώματα και δεν αποτελούν, απαραιτήτως, αίτια μυοσκελετικού πόνου.

Μύθος 2. Ο πόνος κατά την άσκηση θα προκαλέσει επιδείνωση της κατάστασης και επιπλέον βλάβη.

Πραγματικότητα: Η ένταση του εμφανιζόμενου πόνου δεν είναι πάντα ασφαλές κριτήριο για το μέγεθος της μυοσκελετικής βλάβης. Επίσης, ακόμη και αν η δραστηριότητα συνοδεύεται, ενίοτε, αναπόφευκτα, από επώδυνες ενοχλήσεις αυτό δεν αποτελεί ένδειξη πρόκλησης επιπλέον βλάβης και σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί αιτία διακοπής της δραστηριότητας. Η κίνηση είναι απαραίτητη για τη ζωή και δεν πρέπει να σταματήσει εντελώς λόγω πόνου. Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι, “πόνος δεν σημαίνει πάντα βλάβη”.

Μύθος 3. Χωρίς πόνο δεν υπάρχει κέρδος (no pain no gain).

Πραγματικότητα: Είναι ριζωμένη η αντίληψη, ειδικά όταν πρόκειται για γυμναστική, πως θα πρέπει να κουραστούμε πολύ για να έχουμε καλά αποτελέσματα. Στο πλαίσιο της αποκατάστασης, αυτό το ρητό δεν ισχύει. Εάν κάποιος βιώνει μυϊκές ενοχλήσεις στα πλαίσια της θεραπευτικής άσκησης, αυτό είναι μια φυσική συνέπεια. Ωστόσο, ο έντονος πόνος κατά τη διάρκεια μιας άσκησης πιθανότατα δεν θα οδηγήσει σε αποκατάσταση και στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό είναι ένδειξη ακατάλληλης τεχνικής της άσκησης. Στην αποκατάσταση, η άσκηση προορίζεται να είναι θεραπευτική για την αντιμετώπιση του μυοσκελετικού πόνου. Εάν μια άσκηση δεν αποδίδει πρέπει να αλλάξει.

Μύθος 4.  Επιβάλλεται ανάπαυση και κατάκλιση

Πραγματικότητα: Η επιστροφή στην ελεγχόμενη δραστηριότητα είναι προτιμητέα για την αποκατάσταση του μυοσκελετικού πόνου και προφυλάσσει από επανεμφάνιση σε σχέση με την κατάκλιση. Η αποφυγή δραστηριότητας και η ανάπαυση στο κρεβάτι  για περισσότερο από δύο ημέρες ποτέ δεν έχει αποδειχθεί ωφέλιμη.

Μύθος 5. Ο πόνος και η περιορισμένη λειτουργικότητα σημαίνουν πλήρη απραξία και αποφυγή αγαπημένων δραστηριοτήτων

Πραγματικότητα: Οι άνθρωποι που καταστροφολογούν και μεμψιμοιρούν συνεχώς για τον μυοσκελετικό πόνο παγιδεύονται σε ένα φαύλο κύκλο αποφυγής δραστηριότητας, επιδείνωσης του πόνου και ανικανότητας. Μπορεί κανείς να συμμετάσχει στις δραστηριότητές ενδιαφέροντός του, αρκεί ο πόνος του να μην αυξάνεται σημαντικά. Αυτό που έχει προτεραιότητα είναι η δυνατότητα συμμετοχής στη δραστηριότητα ενδιαφέροντος με τον ελάχιστο, κατά το δυνατόν, πόνο. Η κατάλληλη προσέγγιση με τη βοήθεια ειδικού θα βοηθήσει στον περιορισμό του πόνου, την αύξηση της κινητικότητας και κατά συνέπεια την προαγωγή και βελτίωση της αυτοπεποίθησης και ευεξίας.

Μύθος 6. Η λήψη παυσίπονων φαρμάκων είναι ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης του πόνου.

Πραγματικότητα: Όταν τα άτομα βιώνουν πόνο, οξύ ή χρόνιο, λαμβάνουν παυσίπονα φάρμακα ακόμη και αυτοβούλως (γεγονός που μπορεί να έχει μοιραίες συνέπειες). Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι άνθρωποι έχουν την εσφαλμένη αντίληψη ότι, το φάρμακο αντιμετωπίζει το βασικό πρόβλημα. Ενώ τα παυσίπονα μειώνουν την αντίληψη του πόνου, το αποτέλεσμα είναι μόνο προσωρινό, καθώς τα παυσίπονα δεν αντιμετωπίζουν το βασικό αίτιο του πόνου. Οι άνθρωποι ξεχνούν ή δεν γνωρίζουν ότι ο κύριος ένοχος του πόνου τους είναι συνήθως ένα μυοσκελετικό ζήτημα. Αυτό αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά μόνο με τη θεραπευτική άσκηση.

Πρέπει να σημειωθεί ότι, σε μετεγχειρητικές περιπτώσεις αυτοί οι “κανόνες” μπορεί να είναι διαφορετικοί λόγω του χρόνου που απαιτείται για να επουλωθούν οι μαλακοί ιστοί ή για την πώρωση ενός κατάγματος.

Έχοντας μια σαφή και, βασισμένη στην έρευνα, άποψη για τον πόνο, οι άνθρωποι μπορούν να τον αντιμετωπίσουν με βιώσιμες μεθόδους. Παραβλέποντας τις εσφαλμένες αντιλήψεις, η διαδικασία αποκατάστασης θα είναι πιο εποικοδομητική, επιτρέποντάς τους να επιστρέψουν στη δραστηριότητα που τους ενδιαφέρει στο βέλτιστο επίπεδο. Επιπλέον, είναι σημαντικό να αναζητείται βοήθεια μόνο από τους ειδικούς της αποκατάστασης όταν πρόκειται για ζητήματα που αφορούν την αντιμετώπιση του μυοσκελετικού πόνου μέσω θεραπευτικής άσκησης.

* Χρήστος Γώγος, Φυσικοθεραπευτής MSc, υπ. Διδάκτωρ ΑΠΘ, Γ.Ν.Βέροιας

Ενδεικτικές Πηγές:

Alonso J, et al. (2004). Health-related quality of life associated with chronic conditions in eight countries: Results from the International Quality of Life Assessment (IQOLA) Project. Quality of Life Research 13:283-298.

Dieppe P. (2013). Chronic Musculoskeletal Pain. Practice ABC of Pain Chronic Musculoskeletal Pain. BMJ 2013; 346 doi: https://doi.org/10.1136/bmj.f3146

Christos V. Gogos, et al. (2018). Spatial Disparities in Access and Use of Rehabilitation Services in Northern Greece: a GIS-based Study. International Journal of Scientific and Research Publications, 8(5): 167-176

Cimmino HA, Salaffi F. (2007). The fate of the patient with musculoskeletal disorders in Italy. Clinical & Experimental Rheumatology, 25:803-805.

Cullinan J, Gannon B, Lyons S. (2010). Estimating the extra cost of living for people with disabilities. Health Economic. www.interscience.wiley.com doi:10.1002/hec.1619 PMID:20535832

European Agency for Safety and Health at Work. (2010). OSH in figures: Work-related musculoskeletal disorders in the EU – Facts and figures. Luxembourg 2010.

Graven-Nielsen, T., & Arendt-Nielsen, L. (2010). Assessment of mechanisms in localized and widespread musculoskeletal pain. Nature reviews Rheumatology, 6(10), 599–606. https://doi.org/10.1038/nrrheum.2010.107

Khalid, Shehzad, and R. Shane Tubbs. (2017). Neuroanatomy and neuropsychology of pain. Cureus 9.10