Ο ρόλος της τροφής ως ψυχογενής δυσλειτουργία, από τη Διατροφολόγο Μαρία Τσολάκη

Η πείνα είναι ένας μηχανισμός που ειδοποιεί τον άνθρωπο ότι η ενέργεια του σώματος του μειώνεται, ώστε να φροντίσει να αναζητήσει τροφή για να δώσει ενέργεια στον οργανισμό του. Παρ’ όλα αυτά ο άνθρωπος δεν αναζητάει τροφή μόνο σαν συνέπεια του βιολογικού αυτού μηχανισμού αλλά και σαν απλή απόλαυση της γεύσης , ακόμη και ως ικανοποίηση βαθύτερων ψυχικών αναγκών.

Έτσι, ακόμη κι αν το σώμα δεν πεινάει πραγματικά πολλές είναι οι ψυχικές καταστάσεις που μπορεί να οδηγήσουν το άτομο στην λήψη της τροφής ή και στην άρνηση αυτής.

Πολλοί άνθρωποι λοιπόν έχουν ψυχικές και συναισθηματικές ανάγκες που ωθούν στην αναζήτηση τροφής επειδή δυσκολεύονται  να χειριστούν  κάποιες καταστάσεις με τον κατάλληλο τρόπο ( συζήτηση, ενδοσκόπηση, ψυχοθεραπεία κτλ).

Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται «συναισθηματική πείνα» και περιγράφει την κατάσταση ανησυχίας που οδηγεί στην λήψη της τροφής χωρίς να υπάρχει πραγματική ανάγκη. Θα δούμε παρακάτω κάποιους από τους παράγοντες που αντικαθιστούν την βιολογική πείνα.

Ανάγκη για ασφάλεια: λειτουργεί ως καταπραϋντική δραστηριότητα (θηλασμός , επιβράβευση από τους γονείς, νιώθω πάλι παιδί) ή αρνείται να φάει όπως το βρέφος που ικανοποιεί μια αίσθηση ανασφάλειας προκαλώντας το ενδιαφέρον των γονιών του.

Αντιμετώπιση απόρριψης:  Για να αποφύγει την αίσθηση της απόρριψης αναζητάει τροφή προσφέροντας  στον εαυτό του μια αίσθηση αναγνώρισης που θα αντισταθμίσει την απόρριψη. Άλλοτε πάλι μπορεί να αρνηθεί την τροφή για να δικαιολογήσει την απόρριψη που βίωσε  ή αυτοκαταστροφικά για να αυτοτιμωρηθεί που προκάλεσε μια αποτυχία.

Μούδιασμα, «αναισθητικό»:  Η απόλαυση του φαγητού δίνει ένα διάλλειμα από δυσάρεστες σκέψεις αφού ο μηχανισμός της χώνεψης οδηγεί στο μούδιασμα της σκέψης, με τον λήθαργο που συνοδεύει τη χώνεψη. Το ίδιο προκαλεί και η ασιτία ( θόλωμα της σκέψης ) λόγω έλλειψης θρεπτικών συστατικών.

Γέμισμα ψυχικών κενών:  Το άτομο όταν βιώνει συναισθήματα που δεν μπορεί να τα εκφράσει νιώθει ένα ψυχικό κενό. Έτσι καταφεύγει στη λήψη τροφής για να καλύψει το κενό αυτό.

Απόσπαση προσοχής: Με τη λήψη τροφής επιτυγχάνεται η απόσπαση προσοχής από το πραγματικό πρόβλημα οπότε οδηγείτε σε εμμονή προς το φαγητό ( παράδειγμα αποτελεί η ορθορεξία) . Εδώ συνδέεται και ο ρόλος της τροφής ως «πώμα» αφού άνθρωποι που δεν μπορούν να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματα τους και πιέζονται καταφεύγουν στο φαγητό καταπίνοντας έτσι και τα συναισθήματα που νιώθουν εκείνη τη στιγμή.

Αυτοτιμωρία – Αυτοκαταστροφή: Σε περιπτώσεις  που το άτομο έχει δεχτεί διάφορες μορφές βίας (λεκτική , σωματική , σεξουαλική) από ανθρώπους σημαντικούς γι αυτό , σκεπάζει τον εαυτό του κάτω από το πάχος συγκρατώντας την κραυγή που έχει μέσα του για την αδικία που υπέστη.

Ακούσια έλλειψη συντροφικότητας και σεξουαλικής δραστηριότητας: Τα εσωτερικά κενά που προκαλούνται λόγω έλλειψης συντροφικότητας και σεξουαλικής δραστηριότητας οδηγούν στην υπερβολική κατανάλωση φαγητού υποκινώντας συναισθηματικούς μηχανισμούς που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Πολύ συνηθισμένη είναι η συμπεριφορά « τρώω χωρις να πεινάω». Θα δούμε κάποια παραδείγματα  που θα μας βοηθήσουμε να αναγνωρίσουμε τη συμπεριφορά αυτή:

• Τρώω χωρίς να πεινάω κατά τη διάρκεια του μαγειρέματος δοκιμάζοντας το φαγητό.
• Τρώω επειδή τρώνε και οι άλλοι
• Τρώω από άγχος, λύπη , μοναξιά , χαρά, βαρεμάρα  και δεν μπορώ να αξιολογήσω αν πεινάω πραγματικά
• Τρώω επειδή ικανοποιήθηκα από την μυρωδιά του φαγητού
• Τρώω επειδή νιώθω χοντρός και πιστεύω ότι ούτως η άλλως δεν μπορώ να ελέγξω την πείνα μου.

Ο παρακάτω πίνακας μας δείχνει τις διαφορές ανάμεσα στην πραγματική σωματική πείνα και στην συναισθηματική πείνα: 

Σκεφτείτε λοιπόν όλα τα παραπάνω και αναρωτηθείτε αν αξίζετε την σωματική και ψυχική σας υγεία σταματώντας να είστε αυτοκαταστροφικοί.

Το φαγητό δεν θα πρέπει να συνδέεται με κανένα συναίσθημα αφού στην ουσία δεν αποτελεί τη λύση. Θα πρέπει να συνδέεται  μόνο με την ανάγκη συντήρησης και διοχέτευσης ενέργειας και θρεπτικών συστατικών στον οργανισμό έτσι ώστε να μας προσφέρει ευεξία και σωματική και ψυχική υγεία.