Μικρό Σχολείο Στο Σύννεφο: Όραμα μας το σχολείο της Φύσης και του Δάσους

Γράφει η Σιδηροπούλου Αριστέα, Υπεύθυνη Παιδαγωγός ΚΔΑΠ Σχολείο Στο Σύννεφο

Η φιλοσοφίας μας εμπνέεται από τα Σκανδιναβικά εκπαιδευτικά συστήματα καθώς είναι από τα πλέον αναγνωρισμένα και η παραπάνω προσέγγιση για μάθηση σε εξωτερικό περιβάλλον έχει αποκτήσει δυναμική εδώ και πάρα πολλά χρόνια.

Στις χώρες αυτές, λόγω των πολλών αστικών περιοχών με δάση, συνηθίζεται τα παιδιά να περνούν πολύ χρόνο έξω παίζοντας και μαθαίνοντας για το φυσικό περιβάλλον. Ήδη από τη δεκαετία του 1950 στη Δανία, η καθημερινή πρωινή πεζοπορία αποτελούσε μέρος του προγράμματος σπουδών στην προσχολική αγωγή. Η πρακτική αυτή, στηρίχθηκε στη σκανδιναβική φιλοσοφία «friluftsliv» (που σημαίνει «υπαίθρια») και αντιστοιχεί στην άποψη ότι η επιστροφή στη φύση ταυτίζεται με επιστροφή στο σπίτι. Αντίστοιχα στη Σουηδία, ο Goesta Frohm δημιούργησε την ιδέα “Skogsmulle” (skog σημαίνει δάσος ενώ Mulle είναι ένας χαρακτήρας που ζει στο δάσος) με στόχο να γεφυρώσει το κενό που ένιωθε ότι τα μικρά παιδιά είχαν με τη φύση. 20 χρόνια μετά, στη δεκαετία του ‘70, κι ενώ ο υπόλοιπος κόσμος μεταπηδούσε σε ένα πρόγραμμα σπουδών βάσει εξετάσεων και αποτελεσμάτων, οι Σκανδιναβοί είδαν τα θετικά αποτελέσματα που είχαν οι περίπατοι στη φύση για τους μικρούς μαθητές, οπότε τα σχολεία του δάσους και της φύσης (Forest Nature Schools-FNS) άρχισαν να γίνονται ιδιαίτερα δημοφιλή. Αρκετά χρόνια έπειτα, ακολούθησαν το παράδειγμα και άλλες χώρες, με δημιουργία FNS κυρίως στην Αγγλία και τη Σκωτία, τη Γερμανία, την Ισπανία και τη Φιλανδία, ενώ στις αρχές του αιώνα μας, αγκάλιασαν το μοντέλο και στον Καναδά, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, καθώς είναι από τα πλέον αναγνωρισμένα και η παραπάνω προσέγγιση για μάθηση σε εξωτερικό περιβάλλον έχει αποκτήσει δυναμική εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Στις χώρες αυτές, λόγω των πολλών αστικών περιοχών με δάση, συνηθίζεται τα παιδιά να περνούν πολύ χρόνο έξω παίζοντας και μαθαίνοντας για το φυσικό περιβάλλον. Ήδη από τη δεκαετία του 1950 στη Δανία, η καθημερινή πρωινή πεζοπορία αποτελούσε μέρος του προγράμματος σπουδών στην προσχολική αγωγή. Η πρακτική αυτή, στηρίχθηκε στη σκανδιναβική φιλοσοφία «friluftsliv» (που σημαίνει «υπαίθρια») και αντιστοιχεί στην άποψη ότι η επιστροφή στη φύση ταυτίζεται με επιστροφή στο σπίτι. Αντίστοιχα στη Σουηδία, ο Goesta Frohm δημιούργησε την ιδέα “Skogsmulle” (skog σημαίνει δάσος ενώ Mulle είναι ένας χαρακτήρας που ζει στο δάσος) με στόχο να γεφυρώσει το κενό που ένιωθε ότι τα μικρά παιδιά είχαν με τη φύση. 20 χρόνια μετά, στη δεκαετία του ‘70, κι ενώ ο υπόλοιπος κόσμος μεταπηδούσε σε ένα πρόγραμμα σπουδών βάσει εξετάσεων και αποτελεσμάτων, οι Σκανδιναβοί είδαν τα θετικά αποτελέσματα που είχαν οι περίπατοι στη φύση για τους μικρούς μαθητές, οπότε τα σχολεία του δάσους και της φύσης (Forest Nature Schools-FNS) άρχισαν να γίνονται ιδιαίτερα δημοφιλή. Αρκετά χρόνια έπειτα, ακολούθησαν το παράδειγμα και άλλες χώρες, με δημιουργία FNS κυρίως στην Αγγλία και τη Σκωτία, τη Γερμανία, την Ισπανία και τη Φιλανδία, ενώ στις αρχές του αιώνα μας, αγκάλιασαν το μοντέλο και στον Καναδά, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία.

Η Ένωση Σχολείων του Δάσους (Forest School Association) στο Ηνωμένο Βασίλειο ορίζει τα σχολεία του δάσους ως μια «μέθοδο μάθησης που βασίζεται στην κουλτούρα της υπαίθρου όπου οι μαθητές μαθαίνουν μέσω παιχνιδιού, εξερεύνησης και ανάληψης κινδύνων ώστε να αναπτυχθεί η προσωπική αυτοπεποίθηση και να ενισχυθεί η αυτοεκτίμηση μέσα από την αλληλεπίδραση σε ένα φυσικό περιβάλλον». Σύμφωνα με τον ιδρυτή του αντίστοιχου Συλλόγου Εκπαιδευτικών, «η ανάληψη κινδύνων κρίνεται απαραίτητη στη διαδικασία μάθησης, διότι δίνει στους μαθητές περισσότερη ελευθερία να κάνουν λάθη, σε αντίθεση με την παραδοσιακή μέθοδο μάθησης, όπου τα λάθη τιμωρούνται. Οι μαθητές λοιπόν μαθαίνουν από τα λάθη τους, αισθάνονται λιγότερο πιεσμένοι αλλά και πιο ευτυχισμένοι στις τάξεις τους».

Στα σχολεία του δάσους και της φύσης (FNS) δίνεται λιγότερη έμφαση στα διαγωνίσματα και τις βαθμολογίες, ωστόσο από μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί για τα FNS, προκύπτει ένα εύρος πιθανών θετικών αποτελεσμάτων:
Οι μαθητές τείνουν να πετυχαίνουν καλύτερες επιδόσεις στα μαθηματικά, την ανάγνωση, την ακρόαση, την κριτική σκέψη και τη γραφή. Κάποιοι δάσκαλοι στη Δανία λένε ότι μπορούν να «δουν τη διαφορά» μεταξύ των παιδιών που έχουν πάει σε σχολεία του δάσους επειδή αυτά μαθαίνουν γρήγορα. Είναι γνωστό ότι η βιωματική μάθηση είναι πολύ πιο αποτελεσματική στην προσχολική αγωγή. Έτσι οι μικροί μαθητές πιο εύκολα θα μάθουν εάν μπορούν να μετρήσουν πραγματικά δέντρα, να δουν ζωντανά μια πεταλούδα και να διαχωρίσουν τα χρώματα των λουλουδιών, παρά αφιερώνοντας ατελείωτες ώρες σε ασκήσεις μέσα στην τάξη ή ακούγοντας κάποιον να μιλάει για όλα τα παραπάνω.

Οι μαθητές παρουσιάζουν υψηλότερα κίνητρα για συμμετοχή ενώ ταυτόχρονα βελτιώνεται η συγκέντρωση και αυξάνεται η δημιουργικότητα τους. Πολλοί δάσκαλοι υποστηρίζουν ότι η εξωτερική τάξη λειτουργεί καλύτερα για μερικούς μαθητές από άλλους. Μαθητές που δυσκολεύονται να κάθονται ήσυχοι στα θρανία και προσπαθούν με κάθε τρόπο να εστιάσουν την προσοχή τους, φαίνεται ότι έξω από την τάξη απαλλάσσονται από τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας) ενώ είναι πιθανό να επιδείξουν ικανότητες που μέσα στην τάξη δεν εκδηλώνουν. Αξίζει να σημειωθεί ότι ορισμένα σχολεία στο Ηνωμένο Βασίλειο χρησιμοποιούν τη διδασκαλία στη φύση προκειμένου να βοηθήσουν τα παιδιά με ειδικές ανάγκες ή εκείνα που υποφέρουν από υπερβολικό άγχος.

Οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να διαφύγουν τις επιπτώσεις της καθιστικής ζωής αφού κινούνται περισσότερο στη διάρκεια της ημέρας. Αν και αρκετοί γονείς μπορεί να είναι επιφυλακτικοί με την ιδέα ότι τα παιδιά βρίσκονται έξω σε όλες τις καιρικές συνθήκες, έρευνες δείχνουν ότι η όλη εκπαιδευτική διαδικασία βελτιώνει την υγεία των μαθητών και ο καθαρός αέρας ενισχύει το ανοσοποιητικό τους σύστημα. Στη Δανία, με την έναρξη του δεύτερου κύματος της πανδημίας κανείς δε φάνηκε να ανησυχεί για τον επικείμενο χειμώνα με χαρακτηριστική τη δήλωση ενός μικρού μαθητή: «θα είναι διασκεδαστικό», είπε, «να ζήσουμε τη φύση στις τέσσερις εποχές».

Παρόλο που στην αρχή φαίνεται δύσκολο, επειδή τα παιδιά παίζουν μαζί πιο συχνά, κοινωνικοποιούνται πιο γρήγορα και πολύ περισσότερο από ό,τι στην τάξη. Επίσης δύσκολο φαίνεται το να «χωρίσει ο εκπαιδευτικός τα παιδιά όταν βρίσκονται έξω». Ωστόσο, όπως παρατηρούν οι δάσκαλοι, τα παιδιά είναι πιο ελεύθερα στο δάσος και είναι πολύ πιο εύκολο να ελέγξουν μια τάξη που ασχολείται και γοητεύεται από το μάθημα, παρά να προσπαθούν να ηρεμήσουν μια τάξη με μαθητές που δεν παρακολουθούν, έχουν βαρεθεί και δε δείχνουν ή έχουν χάσει πολύ γρήγορα το ενδιαφέρον τους.

Εν τέλει, ένα σύστημα εκπαίδευσης που επιτρέπει και προωθεί τη μάθηση στην ύπαιθρο πρέπει κυρίως να είναι ευέλικτο. Επίσης είναι ανάγκη οι δάσκαλοι να εκπαιδεύονται και να εξασκούνται στην εφαρμογή καινοτόμων μεθόδων διδασκαλίας ώστε να αποφεύγουν το άγχος που τους δημιουργεί η διδασκαλία εντός της τάξης. Η φύση είναι ανεξάντλητη. Έχει τόσα να μας διδάξει και από τόσα άλλα να μας απαλλάξει. Αρκεί να απελευθερώσουμε τη σκέψη μας και να την εμπιστευτούμε.

Πηγή έμπνευσης ο Αριστοτέλης, ήταν αδιαμφισβήτητα ο πρώτος που έκανε πράξη τη μάθηση σε εξωτερικό περιβάλλον, φιλοσοφώντας παρέα με τους φίλους του για θέματα που τους απασχολούσαν, στον εξωτερικό χώρο της Περιπατητικής Σχολής που δημιούργησε. Στην εποχή μας, η πιο σύγχρονη τάση είναι αυτή των σχολείων παραλίας (beach schools). Σα χώρα όχι μόνο μπορούμε να την ακολουθήσουμε αλλά ακόμα καλύτερα να εκμεταλλευτούμε την απίστευτη ποικιλομορφία τοπίου αλλά και το ευνοϊκό, εύκρατο κλίμα μας, πρωτοπορώντας και προσφέροντας μια πιο ολοκληρωμένη προοπτική με συνδυασμό «μπλε και πράσινης διαπαιδαγώγησης» (“blue and green education”)!