Σχέδια συνταξιοδοτικής καταστροφής

Των Κώστα Λαπαβίτσα και Ζωή Χασιούρα

Το πόρισμα της «Επιτροπής Σοφών» για το συνταξιοδοτικό (ΥΑ 37564/Δ9.10327/21.8.2015) σκοπεύει, αφ' ενός, να ανοίξει τη δημόσια συζήτηση και, αφ' ετέρου, να λειτουργήσει ως οδηγός για το σχετικό νομοσχέδιο που σύντομα θα κατατεθεί στη Βουλή. Όσον αφορά το πρώτο στόχο, το πόρισμα σημείωσε τεράστια επιτυχία, προκαλώντας όμως αρνητική αντίδραση. Όσον αφορά τον δεύτερο, καλό θα είναι το πόρισμα να αποτύχει πλήρως, αν πρόκειται κάτι να διασωθεί από το ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα.

Οι διαπιστώσεις του πορίσματος

Το πόρισμα ξεκινά με τη βασική παραδοχή ότι το σύστημα δεν είναι πλέον βιώσιμο γιατί χαρακτηρίζεται από πολυνομία, μεγάλη διοικητική διάσπαση και πολύπλοκη θεσμική δομή. Η κακοδιοίκηση του συστήματος επί δεκαετίες οδήγησε σε πελατειακές λογικές που έφεραν επίμονη αύξηση των εξόδων, χωρίς αντίστοιχη αύξηση των εσόδων. Η ταχεία γήρανση του πληθυσμού οδήγησε τα πράγματα σε κρίσιμη κατάσταση.

Έτσι προέκυψαν οι διαρθρωτικές αλλαγές του 2010 (3863/10 και 3865/10) που επιχείρησαν να λύσουν το πρόβλημα μειώνοντας τις δαπάνες συντάξεων ως ποσοστό του ΑΕΠ με δύο τρόπους: αναπληρώνοντας εισόδημα στο σύνολο της εργασιακής ζωής και αυξάνοντας τα ηλικιακά όρια για νέους συνταξιούχους.

Η αναδιάρθρωση του 2010 απέτυχε και το σύστημα είναι σήμερα σε κίνδυνο κατάρρευσης. Ο κυριότερος λόγος της αποτυχίας είναι η συντριβή των εσόδων των Ταμείων την περίοδο 2011-13 που οφείλεται στην μείωση του αριθμού των ασφαλισμένων και στην καθίζηση των αμοιβών.

Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι το συνταξιοδοτικό σύστημα απειλείται με κατάρρευση λόγω της βαθύτατης ύφεσης που προκάλεσε η πολιτική των Μνημονίων. Επιπλέον, τα Μνημόνια επέβαλλαν συνεχείς περικοπές συντάξεων που έφτασαν σωρευτικά το 14% για τις χαμηλότερες και σχεδόν το 50% για τις υψηλότερες. Αλλοιώθηκε έτσι ολοκληρωτικά ο ανταποδοτικός χαρακτήρας του συστήματος και φυσικά δημιουργήθηκε αίσθηση αδικίας σε ολόκληρα στρώματα συνταξιούχων.

Η λύση των «Σοφών»

Θα περίμενε κανείς μετά την ισορροπημένη αυτή διάγνωση να προχωρήσει η «Επιτροπή Σοφών» σε κάποια πειστική πρόταση θεραπείας. Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.

Η Επιτροπή έχει μεγαλεπήβολα σχέδια. Μεσοπρόθεσμα θα υπάρξει συγχώνευση των Ταμείων και ομογενοποίηση των διατάξεων για τις εισφορές και τις παροχές έτσι ώστε να προστατευτούν οι απερχόμενες γενεές. Μακροπρόθεσμα θα υπάρξει καινούργιο σύστημα για τις νέες γενεές που θα συνδέει αξιόπιστα τις εισφορές με τα δικαιώματα. Η πρόταση συνοδεύεται και από πληθώρα καλών προθέσεων όσον αφορά τη εισαγωγή πρακτικών από την αλλοδαπή και την προστασία των αδυνάτων.

Συγκεκριμένα, η Επιτροπή προτείνει:

Πρώτον, την ενοποίηση όλων των φορέων κύριας, επικουρικής και εφάπαξ ασφάλισης σε ένα εθνικό φορέα. Θα υπάρξουν ενιαίοι κανόνες για παλιούς και νέους συνταξιούχους με ανακαθορισμό των συντάξεων.

Δεύτερον, τη δημιουργία νέου συστήματος που θα βασίζεται σε εικονικούς λογαριασμούς καθορισμένων εισφορών. Με απλά λόγια, ο νέος εργαζόμενος θα έχει ένα λογαριασμό που θα συλλέγει τις εισφορές οι οποίες θα τοκίζονται με επιτόκιο που θα επιλέγει το Κράτος. Ο λογαριασμός θα είναι εικονικός διότι φυσικά οι εισφορές θα χρησιμοποιούνται άμεσα για την πληρωμή των τωρινών συνταξιούχων. Στο τέλος της εργασιακής του ζωής ο εργαζόμενος θα έχει δικαίωμα σε μια αναλογική σύνταξη που θα βασίζεται στο προσδόκιμο ζωής και βέβαια στη συσσωρευμένη αξία των εισφορών. Οι αυτοαπασχολούμενοι θα εισφέρουν ανάλογα με το πραγματικό και όχι το τεκμαρτό τους εισόδημα.

Το κράτος θα καταβάλλει τις αναλογούσες εισφορές για τους ανέργους, τους ασθενείς, όσους ανατρέφουν παιδιά, κλπ. Το κράτος θα παρέχει επίσης μια «εθνική-κοινωνική» σύνταξη που θα συμπληρώνει την αναλογική και άρα θα λειτουργεί αναδιανεμητικά παρέχοντας ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης. Τέλος, το κράτος θα δημιουργήσει ένα ταμείο για την κάλυψη των ελλειμμάτων του συστήματος με πόρους που θα προέρχονται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Το ταμείο αυτό θα τροφοδοτείται και από τη διαχείριση των αποθεματικών των υπαρχόντων ασφαλιστικών φορέων.

Η σκληρή πραγματικότητα του τρίτου Μνημονίου

Οι ρηξικέλευθες αυτές προτάσεις δεν στηρίζονται σε καμία αναλογιστική μελέτη που να δίνει συγκεκριμένο περιεχόμενο στις προτεινόμενες μεταβολές. Δεν υπάρχει ούτε ένα παράδειγμα για το πως θα αλλάξουν οι συντάξεις μεγάλων κατηγοριών ασφαλισμένων. Ας προστρέξουμε λοιπόν την Επιτροπή κάνοντας μερικές παρατηρήσεις για τα πιθανά αποτελέσματα των προτάσεών της.

Το άμεσο πρόβλημα του συνταξιοδοτικού, όπως η ίδια η Επιτροπή αναγνωρίζει, είναι η τραγική κατάσταση της ελληνικής οικονομίας λόγω των μνημονιακών πολιτικών και της ύφεσης. Άρα και η μεσοπρόθεσμη και η μακροπρόθεσμη μεταβολή του συνταξιοδοτικού θα εξαρτηθεί από τις επιπτώσεις του τρίτου Μνημονίου στην ελληνική οικονομία. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον ότι η Επιτροπή, ενώ αναφέρεται εκτενώς στα αρνητικά αποτελέσματα των δύο πρώτων Μνημονίων, αποφεύγει αιδημόνως να εξετάσει τις επιπτώσεις του τρίτου που με τόση αυταπάρνηση υπέγραψε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ.

Το τρίτο Μνημόνιο θα φέρει αναμφίβολα ύφεση στη χώρα μας για το 2015-16. Με βάση τον Προϋπολογισμό που μόλις κατέθεσε ο κ. Τσακαλώτος, η ύφεση αναμένεται να κυμανθεί περίπου στο 2,3% για το 2015 και στο 1,2% για το 2016. Συνεπώς οι μισθοί θα υποχωρήσουν και άλλο, ενώ η ανεργία θα αυξηθεί και ίσως ξαναφτάσει το 27%.

Συνεπώς, οι λόγοι που οδήγησαν σε αποτυχία την συνταξιοδοτική αναδιάρθρωση του 2010 και τελικά έφεραν το σύστημα σε σημείο κατάρρευσης θα επανεμφανιστούν με δριμύτητα το 2015-16. Άρα θα υπάρξει ξανά πίεση για μείωση των συντάξεων. Αυτή είναι η λογική του τρίτου Μνημονίου.

Αυτό σημαίνει ότι η ενοποίηση των Ταμείων και ο ανακαθορισμός των συντάξεων που ευαγγελίζεται η Επιτροπή, θα οδηγήσουν μεσοπρόθεσμα σε νέες περικοπές των συντάξεων, προφανώς κατά κύριο λόγο των μεσαίων και υψηλοτέρων. Αν υπάρχει κάποιο άλλο συμπέρασμα, ας μας το πουν για να μην ανησυχούμε αδίκως.

Το τρίτο Μνημόνιο όμως θα έχει και σημαντικότατες επιπτώσεις στην προτεινόμενη μακροπρόθεσμη αλλαγή του συνταξιοδοτικού. Για να λειτουργήσει αποτελεσματικά στο μέλλον το σύστημα που προτείνουν οι «Σοφοί» – ακόμη και με τους δικούς του όρους – προφανώς θα πρέπει η εθνική οικονομία να παρουσιάζει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, τα εισοδήματα να αυξάνονται σταθερά, η ανεργία να είναι χαμηλή και ταυτόχρονα να υπάρχει εύρωστη δημογραφική ανανέωση του εργαζόμενου πληθυσμού.

Ακριβώς τα αντίθετα προβλέπεται να συμβούν με το νέο Μνημόνιο, τουλάχιστον για την επόμενη πενταετία και ίσως και πολύ περισσότερο. Οι ρυθμοί ανάπτυξης θα είναι χαμηλοί και ασταθείς, η ανεργία θα παραμείνει εξαιρετικά υψηλή, τα εισοδήματα θα λιμνάσουν και ίσως να μειωθούν περαιτέρω. Το χειρότερο απ' όλα είναι όμως ότι, σε μια χώρα που ήδη έχει εντονότατο δημογραφικό πρόβλημα, το νέο Μνημόνιο θα επιτείνει τη μετανάστευση του ειδικευμένου δυναμικού ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους.

Στις συνθήκες αυτές οι προτάσεις των «Σοφών» έχουν όλες τις προδιαγραφές για να οδηγήσουν σε απόλυτη καταστροφή. Όταν η απασχόληση των νέων καθορίζεται από τις συμβάσεις πεντάμηνης απασχόλησης και οι εργαζόμενοι θεωρούν μεγάλη επιτυχία τον μηνιαίο μισθό των 500 ευρώ, τότε είναι ρεαλιστική και η προσδοκία μιας μηνιαίας εθνικής σύνταξης 300-400 ευρώ με ένα ελάχιστο αναλογικό συμπλήρωμα. Κύριος οίδε σε ποια ηλικία θα απολαμβάνει αυτά τα πλουσιοπάροχα ο ασφαλισμένος. Ένας θεός ξέρει, τέλος, πως θα αναπληρώνει το Κράτος τις απώλειες, αφού η ανάπτυξη θα είναι χαμηλή και ο δημοσιονομικός κορσές εξαιρετικά στενός.

Το συμπέρασμα προκύπτει αβίαστα. Οι αλλαγές που προτείνει η «Επιτροπή Σοφών» θα επιφέρουν νέες μειώσεις συντάξεων, θα καταστρέψουν τον αναδιανεμητικό χαρακτήρα του συστήματος και θα ολοκληρώσουν την αποδιάρθρωσή του. Οι όψιμοι μνημονιακοί της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ θα κάνουν καλά να το ξανασκεφτούν ταχέως. Οι αντιδράσεις θα είναι σκληρές και γενικευμένες.