Ο φόβος της απόρριψης

Γράφει η Μαρία Ξανθοπούλου, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια

Η αναζήτηση του έρωτα και της αγάπης αλλά κι ο φόβος της απόρριψης ή της μοναξιάς περπατούν χέρι-χέρι στις ζωές των ανθρώπων. Κανείς δεν μπορεί να ισχυρισθεί ότι δεν απέρριψε ή δεν απορρίφθηκε αλλά και κανείς δεν μπορεί να δηλώσει άτρωτος μπροστά στον πόνο ότι εκδιώχθηκε, στο φόβο ότι θα μείνει μόνος ή ότι δεν θα βρει ποτέ τον άνθρωπο της ζωής του. Είναι, άλλωστε, γνωστό ανθρώπινο χαρακτηριστικό η ανάγκη μιας ευχάριστης επαφής που θα διαρκεί για πάντα και άλλο τόσο είναι επίσης γνωστό ότι η πραγματικότητα διαψεύδει πολύ συχνά αυτή την ονειροπόληση.

Όμως, υπάρχει ένα όριο ανάμεσα στο συνηθισμένο φόβο απόρριψης, πένθιμο χαρακτηριστικό μιας σχέσης που τέλειωσε, και στην αυξημένη προδιάθεση κάποιων ανθρώπων που αδυνατούν να αντέξουν την απώλεια και τον αποχωρισμό, επειδή γι αυτούς η σχέση απέκτησε τεράστια συναισθηματική αξία. Η συναισθηματική δομή σε αυτές τις περιπτώσεις αναπτύσσει τέτοιες τάσεις προσκόλλησης ώστε να αδυνατούν να ξεχωρίσουν το ‘εγώ’ από το ‘εσύ’, σε αναζήτηση περισσότερο της ταύτισης και λιγότερο της αυτονομίας, κατάσταση που περισσότερο μοιάζει με συναισθηματικό εκβιασμό παρά με αγάπη.

Μελετώντας τις σχέσεις που έχουν ως κινητήρια δύναμη αυτούς τους δυο υποσυνείδητους φόβους, την απόρριψη και τη μοναξιά, μπορούμε εύκολα να παρατηρήσουμε ότι συνήθως οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους για να αποφύγουν τη μοναξιά, την κοινωνική απόρριψη, να μη μένουν μόνοι τα Σαββατοκύριακα και τις διακοπές ή αργότερα στα γηρατειά τους.

Όμως αυτοί οι φοβικοί λόγοι δείχνουν εξάρτηση, δηλαδή έναν άνθρωπο που αναθέτει σε έναν άλλο το καθήκον να τον απελευθερώσει από τους φόβους του, να τον απαλλάξει από τα αρνητικά για τον εαυτό του συναισθήματα, μετατρέποντάς τα σε θετικά ή να γεμίσει τα κενά του. Είναι λοιπόν εύλογο, αν αυτή η σχέση λήξει, να επιστρέφουν δριμύτεροι οι φόβοι, ενισχυμένοι με μια ακόμη αποτυχία. Και τότε ο δρόμος γίνεται ακόμα πιο δύσβατος, διανθισμένος από συναισθήματα ενοχής ή αυτομομφής, κάνοντας ακόμη δυσκολότερη τη ζωή.

Για να ξεκινήσει μια σχέση και να έχει προοπτική τη σταθερότητα και τη διάρκεια στο χρόνο, χρειάζεται να στηρίζεται σε θετική και όχι φοβισμένη αυτοαντίληψη: η ανεξαρτησία, μια ζωή γεμάτη φίλους, ενδιαφέροντα, ατομικά σχέδια και προοπτικές, χωρίς συναισθηματικά ελλείμματα, δείχνει ανθρώπους ανεξάρτητους που θέλουν να προσθέσουν μια ακόμη πηγή ικανοποίησης στη ζωή τους, τον έρωτα, και όχι να στηριχθούν ολοκληρωτικά σ΄ αυτόν.

Είναι μεγάλο βάρος η αντίληψη ‘είσαι ολόκληρη η ζωή μου’. Είναι μια θέση αδυναμίας που θα καταστήσει τον σύντροφο ή πολύ ισχυρό και εξουσιαστικό ή ένοχο, με ένα βαρύ φορτίο, το χρέος για την ευημερία του συντρόφου του. Άλλωστε, είναι χαρακτηριστικό του παιδιού η εξάρτηση, δηλαδή η ανευθυνότητα για τη ζωή του-μιας και δεν έχει πόρους-και του ενήλικα η αυτονομία, δηλαδή η υπεύθυνη θέση για τις επιλογές του και τις συνέπειές τους, διότι διαθέτει τους τρόπους να ξεφύγει από τη θέση του αδύναμου.

Ασφαλής σύντροφος ή ασφαλής εαυτός;

Στις σχέσεις, ασφάλεια είναι η αγάπη και η φροντίδα του εαυτού, η επίγνωση της προσωρινότητας των σχέσεων και των καταστάσεων, αυτό το βλέπουμε γύρω μας καθημερινά. Μπορεί να είναι ανθρώπινη επιθυμία η σταθερότητα των σχέσεων αλλά είναι πολύ αγχωτικό μια τέτοια επιθυμία να γίνεται ανάγκη, δηλαδή μορφή συναισθηματικής επιβίωσης.
Ασφαλής εαυτός σημαίνει εμπιστοσύνη στις προσωπικές δυνάμεις που θα βοηθήσουν και τους δυο συντρόφους να διευρύνουν τα όριά τους με αμοιβαίες ενισχύσεις. Μια προσωπικότητα που χαμογελά, αντί να φοβάται, ακτινοβολεί προς τον σύντροφό της καλή διάθεση, του προσφέρει το κίνητρο να προχωρήσει και να στηρίξει ακόμη περισσότερο την αυτοπεποίθησή του στη ζωή.