Το αδιαχώρητο στην παράσταση «Πλάτωνα, Απολογία Σωκράτη» στη Βέροια

Παρουσιάστηκε το βράδυ της Παρασκευής η παράσταση «Πλάτωνα, Απολογία Σωκράτη», από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και την Κ.Ε.Π.Α. Δήμου Βέροιας, υπό την αιγίδα του ΕΟΤ, στην κατάμεστη Αντωνιάδειο Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.

Η υπόθεση αφορούσε την αυθεντική αναπαράσταση της πιο συγκλονιστική Δίκη στην ιστορία του πολιτισμού και μάλιστα στην αρχαία ελληνική γλώσσα (υπήρχαν υπέρτιτλοι στα νέα ελληνικά και στα αγγλικά), σε σκηνοθεσία Δήμου Αβδελιώδη.

Η «Απολογία Σωκράτους», που έγινε στις 21 Μαΐου του 399 π.χ και καταγράφηκε πιθανόν το 397 π.χ., είναι το μοναδικό μη διαλογικό έργο του Πλάτωνα αλλά και το μόνο στο οποίο αναφέρει τον εαυτό του παρόντα και ενεργό κατά τη διαδικασία του Δικαστηρίου της Ηλιαίας.

Ήταν μια μοναδική εμπειρία για τους θεατές, που κατέκλισαν από νωρίς την αίθουσα. Έμειναν άφωνοι με την ικανότητα του ηθοποιού να μιλάει στα αρχαία ελληνικά για περίπου μιάμιση ώρα.

Πρώτη φορά στην ιστορία του Θεάτρου, επιχειρήθηκε να ακουσθεί η απολογία του Σωκράτη στην αρχαία ελληνική γλώσσα του πρωτότυπου πλατωνικού κειμένου, ύστερα από δυόμιση χρόνια μεθοδευμένων προβών, ώστε να ακουσθεί με ένα φυσικό, άμεσο και οικείο τρόπο, χωρίς κανένα χαρακτήρα πειραματισμού.

Σημείωμα του σκηνοθέτη Δήμου Αβδελιώδη

Mε την «Απολογία» φθάνει στην πιο κορυφαία του έκφραση ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, γιατί σωματοποιείται, αποκτώντας πραγματική και αναμφισβήτητη υπόσταση με τον Σωκράτη, ο οποίος επιλέγει συνειδητά τον θάνατο, αντί να στερηθεί της ελευθερίας να ζει και να δρα αναζητώντας τον πραγματικό σκοπό της ύπαρξής μας, έχοντας καταγράψει με την απολογία του τις συμπεριφορές των ανθρώπων και όλη την εικόνα ενός πολιτισμού που πελαγοδρομεί και που μοιάζει πολύ με το σήμερα του δυτικού πολιτισμού.

Ταυτόχρονα αρχίζει και η δύση του ελληνικού κόσμου, εφ' όσον το πνεύμα αυτού του πολιτισμού δεν μπόρεσε να ενσωματωθεί μέσα στην πραγματική ζωή, της λειτουργίας της δημοκρατίας και των θεσμών, παραμένοντας σαν μια ουτοπική και άπιαστη ιδέα για ποιητές.

Είναι δύσκολο έως ακατόρθωτο να καταλάβουμε σήμερα τον πραγματικό χαρακτήρα αυτού του εξόχως οριακού κειμένου μέσα από τη μετάφρασή του, επειδή η μετάβαση του σε μιαν άλλη γλωσσική δομή και μιαν άλλη φωνή, είτε ελληνική είτε διεθνή, αλλάζει αναγκαστικά και καθοριστικά το ύφος και το ήθος του, άρα και το ήθος του Σωκράτη και του Πλάτωνα.

Κάθε μεταφραστική απόπειρα όσο πιστή κι' αν θέλει να είναι, δεν μπορεί να υποκαταστήσει τον πρωτότυπο λόγο του κειμένου, αφού εκ των πραγμάτων παράγει μιαν εντελώς νέα δομή που ενέχει έναν διαφορετικό ήχο και μουσικότητα.

Όμως ο ήχος και οι μουσικές παράμετροι είναι που ρυθμίζουν το νόημα της κάθε φράσης και όχι η τυπική ή τυποποιημένη εκφορά μιας σειράς λέξεων. Ο τρόπος που θα ειπωθούν οι λέξεις, καθορίζει την ευκρίνεια του νοήματος. Οι λέξεις για να αποκαλύψουν τη σημασία τους πρέπει να μην ακούγονται σαν λέξεις αλλά σαν οχήματα σημασιών που διαρθρώνουν το νόημα. Στο άκουσμά τους όχι απλώς να καταλαβαίνουμε αλλά κυρίως να νοιώθουμε.

Σκοπός λοιπόν της εκφοράς του ίδιου του αρχαίου πλατωνικού κειμένου κατά την παράσταση, δεν είναι κάποιος λόγος πρωτοτυπίας ή μιας στενά φιλολογικής ή ιστορικής αναζήτησης, αλλά η ανάγκη, από το άκουσμα της φωνής του αυθεντικού έργου, να αφουγκρασθούμε και να νοιώσουμε βιωματικά τα αισθήματα και το ήθος του Σωκράτη.

Οι πρόβες ξεκίνησαν τον Μάιο του 2012, με τη συγκεκριμένη μέθοδο που χρησιμοποιώ για την ερμηνεία ενός κειμένου –παρακάμπτοντας την Εράσμια και την Προσωδιακή εκφορά καθώς και τη χρήση των πλάγιων ήχων της βυζαντινής μουσικής– με αποτέλεσμα ο αρχαίος λόγος να ακούγεται φυσικός και οικείος, έχοντας παρόμοιους ήχους και ρυθμούς με τις μεταγενέστερες έως τις σύγχρονες διατυπώσεις της ελληνικής γλώσσας.

Οι υπέρτιτλοι της μετάφρασης ήταν ένας μόνο οδηγός για την κατανόηση, η οποία έγινε βαθιά και αποκαλυπτική κυρίως μέσα από το άκουσμα, του αρχαίου λόγου.

Tο μέλημά μας ήταν μια αυθεντική τελετουργική αναπαράσταση της δίκης του Σωκράτη, με ένα πατάρι και μια κλεψύδρα, χωρίς άλλα στοιχεία νατουραλισμού, αλλά μόνο με την ατμόσφαιρα που δημιουργεί η ενσάρκωση, από τους δυο ηθοποιούς, της αρχαίας πλατωνικής γλώσσας, η οποία αποκαθιστά το 'χαμένο' νόημα, στο έργο που θεμελιώθηκε η προοπτική ενός οικουμενικού πολιτισμού.

Ο τελετουργικός χαρακτήρας αυτής της αναπαράστασης και η απόδοση τιμής στο εξαιρετικό και δραματικό αυτό ιστορικό γεγονός, μας επέβαλε να μην πραγματοποιηθεί στο τέλος του έργου η επιστροφή των ηθοποιών για χαιρετισμό.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Διδασκαλία αρχαίου κειμένου, μετάφραση, σκηνικός χώρος, σκηνοθεσία: Δήμος Αβδελιώδης
Επιμέλεια μετάφρασης υποτιτλισμού: Αμαλία Κοντογιάννη
Εικαστική παρέμβαση : Αριστείδης Πατσόγλου
Σκηνογραφικός σχεδιασμός κλεψύδρας: Κώστας Κοτσανάς
Boηθοί σκηνοθέτη: Ειρήνη Ζάρρα
Οργάνωση παραγωγής: Αθηνά Σαμαρτζίδου

Διανομή (με σειρά εμφάνισης)
Βασίλης Καραμπούλας (Σωκράτης), Θανάσης Δισλής (Μέλητος)