Η Αμφίπολη και εμείς οι Νεοέλληνες (Α' μέρος)

Του Κώστα Καραγιάννη

«Πάρε από τους βωμούς του παρελθόντος τη φωτιά, όχι τις στάχτες»

Γιατί μας συγκινεί τόσο πολύ η Αμφίπολη; Υπάρχει κάτι το συγκλονιστικό που μπορεί να κρύβει στα σπλάχνα της και ποιο μπορεί να είναι αυτό; Γιατί αυτό το ενδιαφέρον που κοντεύει να πάρει διαστάσεις παραληρήματος;

Μήπως κάποιοι προσπαθούν να αποσπάσουν την προσοχή μας από τα πολύ σοβαρά προβλήματα που μας ταλανίζουν; Μήπως προσπαθούν να μας αποπροσανατολίσουν και να κερδίσουν πολιτικούς πόντους από το αρχαίο παρελθόν; Ναι, όλα αυτά τα ταπεινά συνυπάρχουν, όμως υπάρχει κάτι πιο σοβαρό.

Σήμερα, εμείς οι νεοέλληνες, πέρα από την αυτονόητη συγκίνηση που αισθανόμαστε για ανακαλύψεις που αφορούν το μακρινό παρελθόν του τόπου, μέσα στην απόγνωσή μας, ψάχνουμε απεγνωσμένα κάπου να ακουμπήσουμε. «Προσμένουμε, ίσως, κάποιο θάμα!»

Ποιο μπορεί να είναι αυτό «θάμα» που λέει ο Βάρναλης;

Να βρεθεί στα έγκατα του τάφου της Αμφίπολης, ένας θησαυρός, όπως αυτός των παραμυθιών, που θα επαρκεί για να ξεπληρώσει η χώρα μας όλο της το χρέος; Απίθανο. Το χρυσάφι των Μακεδόνων ήταν μερικές εκατοντάδες κιλά και στους τάφους χρησιμοποιούνταν ελάχιστο από αυτά. Κανένας εξάλλου, πριν από 2300 χρόνια, δεν θα ήταν τόσο γενναιόδωρος υπέρ ανίκανων και σπάταλων κυβερνώντων μιας τόσο μακρινής εποχής.

Να βρεθούν εκτός των άλλων -θα το χαρακτήριζα θαύμα των θαυμάτων- κάποιο ή κάποια από τα χαμένα συγγράμματα π.χ. του Δημόκριτου ή του Αριστοτέλη , μια ή περισσότερες από τις χαμένες τραγωδίες του Ευριπίδη ( του επί σκηνής φιλόσοφου που «πάντα φιλοσοφεί και κοινωνιολογεί») ή του Αισχύλου ( Ας πούμε οι δύο που θα συμπλήρωναν την τριλογία. Δηλαδή πέραν του Προμηθέα Δεσμώτη, ο «Προμηθεύς λυόμενος» και ο «Προμηθεύς πυρφόρος». Θα ήμασταν έτσι σε θέση να παρακολουθήσουμε την τύχη του ήρωά μας που αμφισβήτησε την εξουσία του Δία και επιδίωξε την ανατροπή της τότε υπάρχουσας τάξης πραγμάτων.) ή κάποιου άλλου εξ ίσου αξιόλογου. Τι θα συνέβαινε αμέσως; Το γεγονός θα αποτελούσε, μακράν πρώτη είδηση στα ΜΜΕ και στο διαδίκτυο σε παγκόσμιο επίπεδο. Όλα τα τμήματα καλών τεχνών, τα τμήματα θεάτρου ανά τον κόσμο, όλα τα πανεπιστήμια, τα ερευνητικά κέντρα και χιλιάδες καλλιτέχνες και επιστήμονες θα ασχολούνταν μ' αυτά. Δεν γνωρίζω σε αρχαίο τάφο να έχει βρεθεί κάτι παρόμοιο, εντάσσεται στη σφαίρα του φανταστικού, αλλά, όταν μιλάμε για θαύμα δεν χάνουμε τίποτε να το ευχηθούμε.

Ας προσγειωθούμε όμως. Το πιο πιθανό σενάριο, αν δεν έχει συληθεί ο τάφος, είναι να βρεθεί μία λάρνακα με τα οστά του Νεάρχου ή του Παρμενίωνα ή του σκληρού Κασσάνδρου (ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω εξόντωσε την οικογένεια του Μ. Αλεξάνδρου) ή κάποιου άλλου και, διάφορα αντικείμενα που χρησιμοποιούσε ο νεκρός στην εποχή του, εφάμιλλα ή και ανώτερα σε τέχνη από αυτά της Βεργίνας. Θα προστεθούν τότε στις συλλογές της πατρίδας μας ορισμένα ακόμα πολύτιμα έργα τέχνης, θα γίνει πιο ελκυστική η περιοχή της Αμφίπολης αλλά δεν θα λύσουμε επ ουδενί το πρόβλημα της χώρας, ούτε καν της περιοχής, όπως έγινε και με τη Βεργίνα.

Από την άλλη μεριά αυτά που βρέθηκαν μέχρι σήμερα κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στο λόφο Καστά δεν είναι λίγα. Και τίποτε άλλο να μην βρεθεί και χωρίς τίποτε καινούριο γενικά από την Αρχαία Ελλάδα, μόνον μ' αυτά που είναι ήδη γνωστά μέχρι σήμερα, διαθέτουμε -και αυτό είναι το πιο σημαντικό- ένα μοναδικό θησαυρό για να μας φωτίζει, να μας εμπνέει, να μας δίνει δύναμη για πνευματική και πολιτισμική αναγέννηση και ανασυγκρότηση της χώρας που τόσο πολύ τις έχουμε ανάγκη.

Απλώς το γεγονός της Αμφίπολης έρχεται να μας υπενθυμίσει με απτό και έντονο τρόπο πως ο τόπος μας βρίθει μνημείων και έργων τέχνης υψηλής αισθητικής. Το ότι εδώ, με αξιοθαύμαστη μάλιστα οξυδέρκεια, μπήκαν τα θεμέλια των επιστημών, το ότι εδώ εντοπίζονται οι απαρχές της σύγχρονης σκέψης, αλλά και της τεχνικής. Ότι λειτούργησε ο ορθολογισμός και η δημοκρατία (που «Αντανακλά κατ αρχάς το πνεύμα της αναζήτησης και της περηφάνιας»).

Η αίσθηση του ωραίου, της αρμονίας και της συμμετρίας και η αποτύπωσή τους σε μάρμαρο, σε χρυσό, σε ψηφιδωτό, κλπ πηγάζουν μέσα από μια εξαιρετική πνευματική καλλιέργεια , από ικανότητες που αποκτώνται μέσω συστηματικής εκπαίδευσης και μιας κοινωνικής οργάνωσης που απελευθερώνει τις πνευματικές δυνάμεις και τις ικανότητες του ανθρώπου. Μάρμαρα συνεχίζει να βγάζει η χώρα και στη Θάσο και στην Ημαθία και σε πάμπολλα σημεία. Όμως η προστιθέμενη αξία τους είναι φτωχή σε ποσότητα και κυρίως σε ποιότητα. Το χρυσάφι των Σκουριών της Χαλκιδικής προβλέπεται αφού μετατραπεί σε ράβδους να φυλακιστεί σε άλλα υπόγεια, σε υπόγεια τραπεζών που θα βρίσκονται σε άλλες χώρες ακόμα και σε άλλες ηπείρους, για να ικανοποιήσει απολύτως την απληστία κάποιων τραπεζιτών. Ούτε θα το δουν ούτε θα το επεξεργαστούν άνθρωποι με ματιές κοφτερές και με χέρια επιδέξια.

Μας διαφεύγει λοιπόν, όταν μιλάμε για την Αμφίπολη, το πιο σημαντικό, το ότι ακουμπάμε επάνω σε «πλάτες γιγάντων» της σκέψης και θα μπορούσαμε ψηλαφώντας τες έστω, να προκαλέσουμε το θαύμα στο οποίο ελπίζουμε, να το δομήσουμε, όχι από αντιδραστικά και μεταφυσικά υλικά όπως κατά καιρούς προσπαθήθηκε, αλλά από διαυγή προοδευτικά, αμεσοδημοκρατικά, φυσικά και επιστημονικά που θα απαντούν σε ερωτήματα του σήμερα και θα κινητοποιούν δυνάμεις για την οικοδόμηση του μέλλοντος μας. Που θα τέμνονται με αιτήματα όπως αυτά της ανθρώπινης αλληλεγγύης και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Η δύναμη μας, σε ότι αφορά το παρελθόν μας, βρίσκεται, αλλά δεν το έχουμε επαρκώς συνειδητοποιήσει, στο πνεύμα των «μεγάλων στοχαστών». Βρίσκεται στα γραπτά τους τα οποία κοσμούν τις βιβλιοθήκες και τα βιβλιοπωλεία σε παγκόσμιο επίπεδο. Εμείς οι νεοέλληνες που έχουμε την τύχη κάποια από αυτά να τα έχουμε κοντά στα μαξιλάρια μας από τότε που γεννιόμαστε, να τα διδασκόμαστε -δυστυχώς όχι με αποτελεσματικό τρόπο- επί πολλές ώρες στα σχολεία μας, ας τα αξιοποιήσουμε στην ώρα της ανάγκης, ας στηριχτούμε στη «δύναμη της επινόησης» και τη «δύναμη της κατασκευαστικής τέχνης» όπως συμβουλεύει η μάντισσα Θέμις, για να νικήσουμε.

Το ιστορικό -πολιτισμικό συγκριτικό μας πλεονέκτημα, «η εκπληκτική πρωτοτυπία και το βάθος της σκέψης» των αρχαίων μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης, κυρίως για όσους πιέζονται και ασφυκτιούν από τη μέγγενη της ανθρωπιστικής κρίσης. Να συμβάλουν σε μια πολιτισμική αναγέννηση που θα ασκούσε γοητεία και θα κινητοποιούσε ευρύτερες κοινωνικές και προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις.

Κ. Καραγιάννης
Φυσικός